Je partner die steeds op zijn pen klikt of die overactieve groepsapp die maar notificaties blijft geven. Of je collega die van geen ophouden weet en je steeds voor het minste of geringste belt. Tja, prikkels ontvangen we de hele dag door vanuit onze omgeving. Met dat enorme pakket aan informatie ligt overprikkeling op de loer. Wat is het precies? En hoe voorkom je het? Onderzoek leert ‘t ons.
Wat is overprikkeling precies?
Prikkels zijn alle stukjes informatie die bij je hersenen binnenkomen: zintuiglijke prikkels (geluid, geur, etc.), cognitieve prikkels (alle nieuwe kennis die je tot je neemt) en emotionele prikkels (zoals een boze leidinggevende). Als alle prikkels bij elkaar wat te veel zijn, dan kun je daardoor overprikkeld raken.
Concreet betekent dat volgens de Hersenstichting dat je hersenen al die stukjes informatie niet meer goed kunnen verwerken. Dat kan iets tijdelijks zijn, maar je kunt ook last hebben van chronische overprikkeling.
Acute overprikkeling of chronische overprikkeling
Acute overprikkeling heeft bijna iedereen wel eens ervaren. Je hebt bijvoorbeeld net een drukke werkdag achter de rug waarbij je om de haverklap werd gestoord door collega’s. ‘s Avonds was je hard toe aan drie uur bankhangen na deze overbezette dag. De volgende dag voel je je hopelijk alweer prima, en kun je de vragen van je collega’s weer aan.
Maar je kunt ook chronische overprikkeling hebben. Als je vaker last hebt van acute overprikkeling, kun je door een aantal fases van overprikkeling gaan. Uiteindelijk wordt het dan mogelijk chronische overprikkeling. Dat betekent dat je je vaak structureel vermoeid en gestrest voelt en misschien ook sneller geïrriteerd bent. Je kunt je daardoor bijvoorbeeld minder goed focussen op een taak en googelt je suf naar de beste concentratietips. Op termijn kun je hierdoor zelfs in een burn-out belanden of overspannen raken.
Hoe ontstaat overprikkeling?
Dat verschilt nogal per persoon. Sommige mensen raken vrij snel overprikkeld, bijvoorbeeld doordat hun hersenen prikkels anders verwerken of moeilijker kunnen filteren.
Zo is bekend uit de wetenschap dat mensen met hersenletsel NAH (niet aangeboren hersenletsel) sneller overprikkeld zijn. Bij iemand met hersenletsel komen prikkels vaak meer ongefilterd binnen, waardoor het lastig kan zijn om bijvoorbeeld geroezemoes op de achtergrond te filteren van een gesprek op de voorgrond.
Daarnaast komt overprikkeling vaker voor bij mensen die hoogsensitief (HSP) zijn, omdat zij met name emotionele en zintuiglijke prikkels sterker waarnemen. Uit onderzoek onder 1500 werknemers met HSP blijkt bijvoorbeeld dat 44% van hen elke dag minimaal één keer overprikkeld is.
Verder is overprikkeling bij autisme, ADD en ADHD een symptoom dat vaker voorkomt.
Maar ook als je geen van die labels hebt, kun je last hebben van overprikkeling. Dat kan bijvoorbeeld zo zijn als je je een tijdje in een heel rumoerige omgeving bevindt of als je al langere tijd door een emotionele periode gaat. Dat alles kan impact hebben op je prikkelverwerking.
Zintuiglijke overprikkeling
Veel prikkels komen binnen via je zintuigen. We horen, zien, voelen en ruiken de hele dag door dingen. Als je daar wat gevoeliger voor bent, dan kunnen die prikkels extra sterk binnenkomen. Doordat je hersenen moeite hebben om – onder meer – de onbelangrijke prikkels via je zintuigen te filteren van de belangrijke, kun je overprikkeld raken. Zintuiglijke overprikkeling heet dat.
Vaak zien we dat mensen met name gevoelig zijn voor prikkels die via een bepaald zintuig binnenkomen. Je hebt bijvoorbeeld in het bijzonder moeite met fel licht of met harde geluiden.
Emotionele overprikkeling
Verder kun je last hebben van emotionele overprikkeling. Je merkt bijvoorbeeld aan je collega dat een opmerking tijdens de vergadering hem erg raakt. Dat houdt je erg bezig, waardoor veel andere informatie langs je heen gaat. Of je hebt net verdrietig nieuws over iemand gehoord en kunt daardoor moeilijk je aandacht bij een gesprek houden.
Deze vorm van overprikkeling komt vaker voor dan je denkt. Zo blijkt uit onderzoek naar overprikkeling bij HSP dat werknemers met HSP vaker last hebben van emotionele overprikkeling dan van zintuiglijke overprikkeling. Een geïrriteerde collega, onenigheid op de werkvloer of geroddel zijn vaker de oorzaak van overprikkeling dan zoiets als veel geluid.
Cognitieve overprikkeling
Verder verwerk je de hele dag door cognitieve informatie. Bijvoorbeeld door artikelen te lezen, presentaties bij te wonen, het nieuws te kijken of uitleg te krijgen over een nieuw project. Ook dat kan voor overprikkeling zorgen, bijvoorbeeld als je allerlei nieuwe informatie over je uitgestort krijgt en merkt dat het iets te veel van het goede is. Dit kan zorgen voor cognitieve overprikkeling.
De laatste tijd ligt cognitieve overprikkeling bij steeds meer mensen op de loer. De boosdoener? Het beeldscherm waar je nu naar kijkt. Ja, smartphones, tablets en laptops hebben het aantal cognitieve prikkels nogal vergroot. Even het nieuws checken. Even die paar filmpjes op Instagram bekijken. Als je niet oplet, krijg je van ‘s ochtends vroeg tot ‘s avonds laat allerlei cognitieve prikkels tot je. Misschien wel te veel prikkels.
Hoe voelt overprikkeling?
Overprikkeling gaat dus samen met moeite om nieuwe prikkels te verwerken. Dat kan zich bijvoorbeeld als volgt uiten:
- gebrek aan concentratie
- vermoeidheid of zelfs uitgeput zijn
- stemmingswisselingen
- geheugenproblemen
- last van stress
- snel geïrriteerd of geëmotioneerd zijn
- hoofdpijn
- spanning in het lichaam
- sneller afgeleid raken
- nieuwe informatie moeilijker tot je nemen
- piekeren
- wat afwezig zijn tijdens gesprekken
- een vol hoofd
Kortom: overprikkeling is niet erg bevorderlijk voor je gemoedstoestand, draagt absoluut niet bij aan een betere productiviteit en is ook slecht voor je concentratie. Alle reden om het zoveel mogelijk te willen voorkomen!
5 tips om overprikkeling te voorkomen
Overprikkeling voorkomen, hoe doe je dat? Dat kan ‘m al zitten in simpele, praktische tips. Probeer deze 5 tips om overprikkeling voor te zijn.
1. Houd een overprikkeldagboek bij
Als je weet waar overprikkeling door komt bij jou, dan ben je een heel eind. Heb jij bijvoorbeeld snel last van overprikkeling als er een gespannen sfeer op het werk hangt? Kun je niet goed tegen achtergrondgeluid? Of zijn het de vele telefoontjes de hele dag door die jouw niveau van overprikkeling doen stijgen?
Houd een overprikkeldagboek bij, waarin je opschrijft op welke momenten je last had van klachten uit het bovenstaande rijtje en wat daaraan voorafging.
Als je weet waar het vandaan komt, kun je overprikkeling voor zijn. Bijvoorbeeld door al eerder op een rustige plek te gaan zitten, je telefoon soms uit te schakelen of een gesprek aan te gaan over de gespannen werksfeer.
2. Maak je telefoon prikkelarm
De smartphone inclusief al zijn bliepjes en piepjes is een van de grootste boosdoeners van overprikkeling. Gelukkig kun je daar vrij eenvoudig iets tegen doen. Zet simpelweg alle overbodige notificaties uit, bijvoorbeeld voor apps als WhatsApp, Instagram, je e-mail op je telefoon of nieuwssites.
Je krijgt de meldingen dan alleen te zien als je die apps zelf opent. En daar kun je vaste momenten op een dag voor plannen. Zo heb je zelf in de hand wanneer je wel en niet gestoord wordt.
Meer ontdekken over hoe je telefoongebruik je kan helpen richting beter timemanagement en minder stress? Björn verklapt je regelmatig zijn geheimen daarvoor op Instagram. Volg hem of Tijdwinst.com daar om dagelijks handige tips te ontvangen.
3. Start met mediteren
Ho wacht, niet meteen afhaken bij het zien van het woord ‘mediteren’. Mediteren is niets anders dan heel even helemaal nergens aan denken (of in elk geval daar een poging toe doen). En da’s allesbehalve zweverig.
Stress-professor Selye heeft aangetoond dat het werkt. Mediteren werkt stressverlagend en helpt daarmee om beter met prikkels om te gaan. Meditatie heeft volgens Selye fysiologische en psychologische effecten die de effecten van stress drastisch verminderen. Je maakt er volgens hem je centrale zenuwstelsel sterker mee. Dat zorgt er dan weer voor dat je minder last hebt van stress. En dus ook dat je mogelijk beter kunt omgaan met overprikkeling.
In het bijzonder is een kwartiertje overprikkeling-meditatie (op YouTube staan genoeg voorbeelden!) aan te raden als je op het randje van overprikkeling zit. Wie weet kun je je stressniveau daarmee tot bedaren brengen, waardoor je er daarna weer met frisse moed tegenaan kunt.
4. Las regelmatig een braindump in
Deze tip hebben we gepikt uit het boek ‘Elke Dag Om 15:00 Uur Klaar’ van Björn. Hij pleit voor een braindump eens in de zoveel tijd. Dat zit zo. We krijgen elke dag heel veel stukjes informatie op ons af geworpen, die vaak maar door je hoofd blijven spoken. Op allerlei manieren komen verzoekjes en andere moet-ik-nog-iets-mee-dingen bij ons binnen. Zie dan maar het hoofd koel te houden.
De truc? Las regelmatig een braindump in. Noteer een kwartier lang alles wat maar in je hoofd opkomt aan moetjes en random gedachten waar je wat mee wilt. Dat helpt om niet meer de hele dag door met allerlei gedachten te jongleren (want oh jee, wat als je iets vergeet?!), waardoor er meer ruimte overblijft voor nieuwe cognitieve prikkels.
Natuurlijk is het wel handig als je na de braindump ook elke gedachte op de juiste plek noteert. Bijvoorbeeld in je digitale agenda, op je to-do-list voor vandaag of op een 1-op-1-lijst met vragen die je nog een keer aan je collega wilt stellen.
Dit bericht op Instagram bekijken
5. Zet je koptelefoon op met Binaural Beats
Soms kan een oplossing heel simpel zijn. Zo simpel als je koptelefoon opzetten en muziek luisteren zelfs. Niet zomaar muziek, maar Binaural Beats. Dat is muziek die concentratieverhogend werkt via bepaalde hersengolven. Ja, dat is pure wetenschap.
Deze muziek heeft een paar voordelen:
- De muziek helpt je hersenen bij geconcentreerd werken.
- Binaural beats werken ook stressverlagend.
- De koptelefoon helpt op zich al om minder geluid uit je omgeving te horen.
- En een koptelefoon op je hoofd is het perfecte signaal naar je veel vragen stellende collega toe dat jij NU EVEN NIET beschikbaar bent.
Mensen vroegen ook
Wat doe je als je overprikkeld bent?
Ben je al overprikkeld? Dan is het vooral belangrijk om jezelf de tijd te geven om bij te komen. Dat betekent niet dat je dagenlang op de bank gaat liggen Netflixen. Nee, een kwartiertje buiten wandelen of ergens een rustige werkplek zoeken kan al helpen.
Wat te doen bij overprikkeling bij HSP?
Als je door HSP snel overprikkeld raakt, helpt rust vaak goed. Verder kan het fijn zijn om je af te zonderen, een koptelefoon op te zetten of om te proberen dingen van je af te zetten. Ben je emotioneel overprikkeld doordat je bijvoorbeeld merkt dat er een gespannen sfeer op de afdeling hangt? Kijk dan of je ergens anders kunt gaan zitten of maak de bedrukte sfeer bespreekbaar op de werkvloer.
Wat te doen bij overprikkeling?
Meer in het algemeen doe je er goed aan om voor jezelf een overprikkeldagboek bij te houden. Schrijf daarin op wanneer je overprikkeld raakte en wat daaraan voorafging. Zodra je daar patronen in herkent, kun je overprikkeling beter voorkomen.
Kan overprikkeling overgaan?
Ja, gelukkig wel. Overprikkeling kan overgaan. Hoe snel overprikkeling overgaat, verschilt per persoon. Als je last hebt van chronische overprikkeling, ben je daar waarschijnlijk niet in één dag van af. Maar heb je last van acute overprikkeling (een paar fases van overprikkeling daarvóór)? Dan kun je daar soms gelukkig wel al binnen een paar uur of een dag van af zijn. Het hangt maar net af van de ernst van de overprikkeling, van je situatie en van wat je er vervolgens mee doet.
Hoe lang duurt overprikkeling?
Dat kan enorm variëren: van een uurtje tot een paar maanden of langer. Als je chronisch overprikkeld bent, zal er meer moeten gebeuren dan een avond mediteren en goed slapen. Maar als je een enkele keer overprikkeld bent, kun je er in principe al in een uur of iets langer van af zijn. Belangrijk is altijd om jezelf een moment te gunnen om in een minder prikkelrijke omgeving bij te komen.
Overprikkeling voorkomen? Volg de training snellezen, mindmappen en geheugentechnieken
Merk jij dat je concentratie snel daalt? Dat je het soms lastig vindt om veel informatie tot je te nemen? Of dat het je, mede door al die prikkels, veel tijd kost om door een dik boek of een niet zo vlot geschreven stuk heen te komen?
Ontdek hoe je het sneller en efficiënter aanpakt en daarbij ook nog meer onthoudt van wat je gelezen hebt. Onze training snellezen, mindmappen en geheugentechnieken leert ‘t je.
De training (beoordeeld met een 9,3!) leert jou onder andere productiever werken, sneller lezen, minder stress ervaren en creatiever denken. Meld je nu aan voor deze training op locatie of online.
