We lezen wat af. Je hebt een flinke stapel boeken liggen die nuttig zijn. Documenten die je voor een vergadering wilt doorlezen. Rapporten die handig zijn om in te duiken. En dan hebben we het nog niet eens gehad over alle e-mails en notulen. Maar je hebt geen zeeën van tijd om overal in te duiken. De truc? Leer hoofdzaken van bijzaken onderscheiden, zodat je sneller leest én alleen de belangrijkste dingen onthoudt.

Wat komt aan bod?

Waarschijnlijk ken je de termen hoofd- en bijzaken nog van begrijpend lezen op de basis- en middelbare school. Misschien heb je er heuse examenvoorbereidingstrauma’s van opgelopen. Maar uiteraard bleef je leraar niet op die twee termen hameren om het vak Nederlands minder boeiend te maken. Hoofd- en bijzaken onderscheiden is een competentie waar je in elke baan én in je privéleven veel aan hebt.

Ongemerkt krijg je op een dag talloze teksten te zien. Nieuwsberichten bij het opstaan, e-mails op het werk, documenten en rapporten om door te nemen, boeken die je wilt lezen, recepten om iets kunstigs op tafel te zetten, huishoudtips, gebruiksaanwijzingen, contracten… Noem maar op! 

Het is een fijn besef dat niet ALLES in teksten belangrijk is en dat je een groot deel prima kunt overslaan of in elk geval niet hoeft te onthouden.

Vrouw die lachend een boek leest

Waarom het onderscheid tussen hoofd- en bijzaken zo belangrijk is?

Je Nederlands-, Engels- en Duits-docent hadden alle drie gelijk. Hoofd- en bijzaken waren niet alleen belangrijke termen voor je examens. Die twee kunnen scheiden is ook heel belangrijk in je verdere werk. We leven in een maatschappij met een gigantische informatie-overload. En we hebben massaal tijdgebrek. Dus zit er maar één ding op: sneller én efficiënter lezen.

Door hoofd- en bijzaken te onderscheiden, focus je alleen op de écht belangrijke informatie. Die informatie neem je uitgebreid door, verwerk je uitvoerig en probeer je te onthouden. Aan de minder belangrijke informatie besteed je minder aandacht. 

Wat dat je oplevert?

  • Je bent minder tijd kwijt aan het lezen van een tekst.
  • Je verwerkt de informatie al deels door hoofd- en bijzaken te selecteren. Dat zorgt voor meer tekstbegrip.
  • Het wordt makkelijker om informatie te onthouden. Je hebt namelijk minder informatie om op te slaan in je geheugen.
  • Je kunt beter verbanden leggen en daardoor samenvatten of uitleggen wat je hebt gelezen.

Best een nuttige skill dus om aan te leren! Maar laten we bij het begin beginnen. Wat zijn hoofdzaken en bijzaken? Hier volgt een korte uitleg over hoofdzaken en bijzaken. En we beloven: we houden het écht korter dan je Nederlands-docent van vroeger.

Wat is het verschil tussen hoofdzaken en bijzaken?

Elke tekst bevat hoofdzaken en bijzaken. Of bijzaken en hoofdzaken. Het is maar hoe je het noemt. Maar het liefst die eerste: hoofdzaken zijn namelijk belangrijker dan bijzaken. 

Wat is een hoofdzaak en wat is een bijzaak? Het verschil tussen een hoofdzaak en bijzaak zit hem in hoe belangrijk de informatie is. 

Hoofdzaken zijn de essentiële informatie in een tekst die je absoluut moet onthouden. Bijzaken zijn de uitleg daarbij. 

Voorbeelden van bijzaken zijn nuances, toelichting, voorbeelden of anekdotes. Ook heel gedetailleerde informatie (exacte data, uitgebreide statistieken, namen van betrokkenen, etc.) vallen onder bijzaken. 

Lees je de algemene voorwaarden door voor een grote deal? Of moet je reageren op een klacht van een klant? Dan moet je je vaak wel in de bijzaken verdiepen. De kleine details doen er dan juist wél toe.

Wat zijn hoofdzaken?

Hoofdzaken zijn de informatie die je minimaal van een tekst wilt onthouden. Als je bijvoorbeeld een rapport doorleest of je in een managementboek (tip: ‘Elke Dag om 15.00 Uur Klaar’ van Tijdwinst-directeur Björn al gelezen?) verdiept, heb je hier vaak voldoende aan.

Hoofdzaken zijn stukjes informatie die de essentie van een tekst laten zien. Een boek heeft bijvoorbeeld een kernboodschap. Een lange e-mail bevat vaak één of twee punten die je eruit moet meenemen. En in het jaarverslag geeft de samenvatting vaak een goed beeld van de belangrijkste informatie.

Wat is een voorbeeld van een hoofdzaak?

Een hoofdzaak is vaak de belangrijkste informatie in een alinea, hoofdstuk of tekst. De kernboodschap eigenlijk. In dit artikel zijn voorbeelden van hoofdzaken bijvoorbeeld de definities van hoofdzaak en bijzaak en de 5 tips. Als je die onthoudt (en liever nog: ergens neerpent), dan ben je al een heel eind!

Wat zijn bijzaken?

Bijzaken zijn de informatie in een tekst die niet essentieel is. Je kunt de algemene boodschap ook goed begrijpen zonder je uitgebreid in de bijzaken te verdiepen. Deze zijn vooral bedoeld om meer tekst en uitleg te geven. 

Stel: je leest een jaarverslag. De meeste mensen zullen dat niet pagina voor pagina lezen, maar blijven steken bij de samenvatting of nemen een paar belangrijke grafieken door. Maar voor mensen voor wie de details er wél toe doen, moet je de uitleg en verantwoording er wel bij zetten. Het is dan ook niet zo dat bijzaken nooit belangrijk zijn. Afhankelijk van het doel waarmee je een tekst leest, kunnen ze juist cruciaal zijn.

Waarom is dat onderscheid maken soms uitdagend?

Waarom kunnen we soms hoofd- en bijzaken niet scheiden? Af en toe ligt dat aan de tekst. Iemand heeft gewoon niet zoveel schrijftalent of je waagt je aan een juridisch document dat verre van “lekker leesbaar en creatief” geschreven is. Of de alinea’s zijn zo lang en saai dat je moeite moet doen om je ogen überhaupt open te houden. 

Maar vaker nog ligt het aan je eigen vaardigheden als je slecht hoofdzaken en bijzaken kunt scheiden. Je vindt bijvoorbeeld álles belangrijk, bent nu eenmaal gewend dingen in detail door te nemen of je leestempo ligt stiekem te laag (waardoor je sneller afgeleid raakt). Daarnaast is bekend dat mensen met autisme of ADD vaker moeite hebben met hoofd- en bijzaken onderscheiden. Voor hen komt alle informatie op één hoop binnen. Het is dan lastig om daar een selectie in te maken.

Gelukkig kan iedereen oefenen met hoofd- en bijzaken onderscheiden. Je kunt er dus zeker beter in worden.

Man die een boek leest

Hoe kun je hoofd- en bijzaken uit elkaar houden?

Iedereen kan leren om hoofdzaken van bijzaken te onderscheiden. Deze 5 tips helpen om hoofdzaken en bijzaken in een tekst te herkennen én de hoofdzaken beter te onthouden.

1. Bepaal hoe je deze tekst moet lezen (zijn bijzaken belangrijk?)

Voordat je direct naar de inleiding en conclusie van de tekst gaat en de rest overslaat, is het belangrijk om je af te vragen welke leesmethode voor deze tekst nodig is. Soms kun je inderdaad prima een groot deel van de tekst skippen. Maar soms zijn de bijzaken wel degelijk belangrijk of moet je er in elk geval je ogen overheen laten gaan. 

Kijk daarom goed welke leestechniek je het beste kunt inzetten voor deze tekst. De bekendste zijn:

  • Integraal lezen: woord voor woord lezen en niets overslaan (= je ziet niets over het hoofd, maar verliest vaak je focus tijdens het lezen).
  • Strategisch lezen (of skimmen): vluchtig je ogen laten gaan over de belangrijkste tekstonderdelen (zoals de koppen). Hiermee lees je razendsnel (wel 1000-1200 woorden per minuut), maar je leest niet écht. Het is meer vluchtig doornemen en kijken of deze tekst relevant is.
  • Diagonaal lezen: vluchtig van linksbovenin je ogen over de pagina laten gaan, wat onderdelen bekijken en dan de bladzijde omslaan. Sorry, mooier kunnen we het niet maken: het mag er indrukwekkend uitzien, het werkt totaal niet.
  • Snellezen: integraal lezen maar dan op een hoger tempo (350 woorden per minuut), waardoor je concentratie én leessnelheid omhoog gaan. 

Wij zouden Snellezen.com niet zijn als we die laatste tactiek zouden aanraden voor – nou ja, bijna alles. Wist je dat deze tactiek ook veel wordt gebruikt in Remedial Teaching? Doordat je gedachten minder snel afdwalen, behoud je beter je focus tijdens het lezen en sla je daadwerkelijk op wat je hebt gelezen.

Alleen als je nog moet bepalen of een tekst wel de moeite waard is, raden we aan om te skimmen en naar bepaalde onderdelen te kijken om te beoordelen of je verder moet lezen.

2. Start met de cruciale informatie, lees skimmend

Zoals je geen boek hebt gelezen door alleen de kaft en flaptekst te bekijken, zo kun je ook geen tekst lezen door wat koppen te snellen en de foto te bestuderen. Wel is het een mooi startpunt bij het lezen als je om te beginnen de titel, tussenkoppen, afbeeldingen en eventuele andere visuele informatie bekijkt. Staan er quotes bij de tekst? Foto’s met onderschriften? Wat valt je op aan de lay-out? Vaak kun je daaruit al opmaken of deze tekst überhaupt het lezen waard is. 

Wat daarnaast helpt, is om de inleiding en conclusie alvast te lezen. Daar ga je sowieso hoofdzaken vinden. Ook dit helpt je inschatten of deze tekst meer aandacht waard is of dat je hier al voldoende aan hebt. En anders is het in elk geval een goed startpunt om straks de hoofdzaken nog beter te filteren.

3. Maak gebruik van signaalwoorden

Sorry, dit is nog zo’n term waar je vast op de middelbare school mee werd doodgegooid: signaalwoorden. Toch zijn ze reuze-handig om onderscheid te maken tussen hoofd- en bijzaken. Signaalwoorden laten zien op welke manier hoofdzaken en bijzaken met elkaar samenhangen. Je kunt aan signaalwoorden zowel hoofd- als bijzaken goed herkennen. 

Een paar voorbeelden:

  • Bijvoorbeeld, zoals en onder andere laten zien dat er voorbeelden volgen. Dit zijn vaak bijzaken.
  • Maar laat een tegenstelling zien. Soms is dit een nuance (= bijzaak), soms juist een belangrijk contrast (= hoofdzaak).
  • Kortom, samengevat of dus laat een conclusie zien. Dit is bijna altijd belangrijke informatie om op te slaan.
  • Daarom wijst op een gevolg of conclusie. Vaak leidt ook dit signaalwoord belangrijke informatie in.
  • Ten eerste, ten tweede, ten derde laat een opsomming zien. Vaak gaat het dan om meerdere perspectieven, aandachtspunten of redenen. Dit zijn meestal (maar niet altijd) bijzaken.
  • Een komma (geen signaalwoord, wel een signaal-leesteken) laat zien dat er een bijzin volgt. Vaak staan hierin de bijzaken.

Pin je niet te veel vast op signaalwoorden. Soms is een voorbeeld juist heel belangrijk. Of staat na het woord ‘dus’ juist onbelangrijke informatie. Zie signaalwoorden als een hulpje om hoofd- en bijzaken te herkennen, maar houd er niet te veel aan vast.

4. Herken de kernzinnen

Goed om te weten: bijzaak volgt vaak hoofdzaak. Dus meestal zal de hoofdzaak eerst worden genoemd en vind je daarna een bijzaak. Bij het vak Nederlands leer je al: hoofdzaken en bijzaken hangen samen met kernzinnen. Veel alinea’s beginnen met een kernzin, waarna daar toelichting op volgt. In de kernzin staat de belangrijkste samenvatting van de alinea. De tekst daarna is extra uitleg. Als je de tekst niet in detail hoeft te kennen, is de kernzin het belangrijkste om op te focussen.

Dat zie je bijvoorbeeld ook in de alinea hierboven. De essentie: “Bijzaak volgt vaak hoofdzaak” staat voorop. Daarna volgt een toelichting (“Dus meestal…”) en wordt uitgelegd wat kernzinnen hiermee te maken hebben. Het is wel handig om de uitleg daarna te lezen, zodat je de kernzin beter kunt interpreteren. Maar de bijzaken hoef je niet allemaal in detail te onthouden. 

5. Markeer de hoofdzaken of (nog beter!) vat ze samen

De hoofdzaken markeren is een slimme manier om ze later terug te vinden. Wil je de tekst er dan later nog eens bij pakken? Dan weet je direct waar je de essentie vindt en hoef je het document niet opnieuw woord voor woord door te nemen. 

Markeren is alleen niet de beste manier om informatie ook echt te onthouden. Je verwerkt de informatie niet in je hoofd als je een zin enkel een geel kleurtje geeft. Wil je informatie beter onthouden? Dan helpt het om de tekst samen te vatten in je eigen woorden, erover te vertellen aan anderen of een mindmap te maken. Daarmee leg je verbanden tussen dingen concepten en kun je echt goed begrijpen wat er staat.

Wat ook helpt? Maak notities, bijvoorbeeld met de Cornell-methode. Ook dat is een manier om actief aan de slag te gaan met wat je hebt gelezen, waardoor de inhoud niet het ene oor in en het andere weer uit gaat. Zo vergeet je minder snel dingen.

Het zit namelijk zo:

Dingen opschrijven (met pen, niet op de PC) dwingt je om over stof na te denken. Je gaat dan eigen woorden gebruiken in plaats van dingen letterlijk over te nemen. Daardoor begrijp je de informatie en verbanden beter. Ook kun je daardoor beter de hoofdzaken van wat je hebt gelezen opslaan in je geheugen.

En mis ook deze tips niet

Hoofd- en bijzaken onderscheiden vraagt niet alleen om leesvaardigheid. Ook met een paar andere aanpassingen help je jezelf hier een handje bij:

  • Voorkom afleiding, zodat je je focus beter houdt bij de tekst.
  • Houd er een bijwijzer bij als je teksten leest. Dus houd je pen, een markeerstift of je wijsvinger bij de regel die je leest.
  • Leer geconcentreerd lezen met laserfocus. Zo doe je dat.
  • En verdiep je in deze 6 tips om leerstof beter te onthouden.
  • Gebruik een Rocket Book als jouw notitieboek regelmatig een chaotische bedoening is. Dit is een digitaal notitieboek waarin je zelfs aantekeningen naar jezelf kunt laten mailen. Zo heb je alles direct op je PC staan.

Dus: hoe weet je wat een hoofdzaak is?

Hoe je kunt bepalen of iets een hoofdzaak of een bijzaak is? Kort samengevat (om er maar een leuk hoofdzaak-signaalwoord in te gooien!) werkt dat dus als volgt:

  • Bekijk eerst de koppen, tussenkoppen en visuele informatie. Wat kun je daar al uit afleiden? Lijkt deze tekst relevant genoeg om verder te lezen?
  • Herken de kernzin van elke alinea. Die geeft je een goed beeld van de hoofdzaken.
  • Maak gebruik van signaalwoorden in de tekst en herken daaraan wat hoofd- en wat bijzaken zijn. 
  • Markeer de hoofdzaken om ze later terug te vinden of – de beste methode! – vat de tekst in eigen woorden samen, vertel erover aan anderen of maak een mindmap. 

Hoofdzaken van bijzaken onderscheiden hoeft niet moeilijk te zijn. Als je maar niet de tekst woord voor woord leest en dan je concentratie verliest. En ook niet – het andere uiterste – als een Razende Roeland je ogen over de tekst laat gaan zonder ook maar iets op te slaan. Met de tips hierboven lees je sneller, terwijl je tóch meer onthoudt.

Man met een bril die een boek leest

Sneller lezen én meer onthouden? Volg een cursus snellezen

Een cursus hoofdzaak van bijzaak onderscheiden bestaat niet. Maar bij onze cursus snellezen is hoofd- en bijzaken scheiden wel precies wat je leert. Plus je leert nog veel meer. Je leert in 1 dag alle praktische tips waarmee jij meer tekst in minder tijd leest, je tekstbegrip vergroot én meer van de tekst onthoudt.

Tijdens onze 1-daagse cursus leer je minimaal 2x sneller te lezen én krijg je allerlei handige technieken aangereikt om je geheugen te trainen en effectief te mindmappen. Volg deze populaire 1-daagse training op een locatie bij jou in de buurt of online. Die ene dag cursus gaat je na afloop heel veel tijd besparen.

Wie zijn wij? | Tijdwinst.com

Tijdwinst is een trainingsbureau met slimmer (samen)werken als hoofdzaak 😉 We helpen professionals uit heel Nederland om meer uit hun tijd, uit zichzelf en uit hun werk te halen. Daarom bieden we door het hele land online en offline trainingen aan over thema’s als snellezen, timemanagement, gesprekstechnieken en assertiviteit.

Nieuwsgierig? Bekijk ook onze andere blogs over deze onderwerpen of meld je direct aan voor een van onze trainingen.