Het geheugen: hoe werkt het en – nog belangrijker – hoe verbeter je het?

Het geheugen is essentieel in ons leven: het helpt ons immers niet alleen de namen te onthouden van onze partner, familie en vrienden, maar ook om onze pincode, de weg naar huis of de boodschappen die we zo moeten doen te onthouden. Bovendien maken onze belevenissen, en de herinneringen die we daaraan hebben, ons ook wie we zijn: ze vormen je identiteit.

Het geheugen is eigenlijk een enorm complex proces, waar we nog lang niet alles over weten. We hebben echter genoeg informatie om ons te realiseren hoe bijzonder het is dat we het leven makkelijker voor onszelf kunnen maken (zoals het terugvinden van de weg naar huis) en het kunnen leren van de ervaringen die we opdoen.

Hoe werkt het geheugen?

Als we helemaal naar de basis gaan, is het geheugen simpel gezegd het proces waarbij informatie die je opneemt, wordt opgeslagen om teruggehaald te kunnen worden op het moment dat dit nodig is. Door deze uitleg wordt ook duidelijk dat er verschillende soorten zijn, die zich ook op verschillende plekken in ons brein bevinden.

De 3 soorten geheugen

Het geheugen kan onderverdeeld worden in drie soorten: het zintuiglijke geheugen (ook wel het sensorisch geheugen genoemd) in de prefrontale cortex, het korte termijn geheugen in de hippocampus en het lange termijn geheugen, wat zich ook weer in de hersenschors bevindt. Wat houden deze vormen in, en hoe werken ze met elkaar samen?

Het zintuiglijke geheugen

Alles wat je ziet, proeft, ruikt, hoort of voelt door middel van je zintuigen komt eerst binnen in je zintuiglijke geheugen. De informatie bevindt zich hier voor 3 tot 5 seconden, waarna je zintuiglijke geheugen beslist of je hier bewust aandacht aan moet besteden. Dit werkt dus eigenlijk als een filter: het besluit of dat wat je waarneemt belangrijk genoeg is om door te geven aan het korte termijn geheugen. 

Het is fijn dat je zintuiglijke geheugen dit filtert, want als je alle informatie die je zintuigen waarnemen bewust meemaakt, zou je gillend gek worden. Het zintuiglijke geheugen zet een belangrijke waarneming om in een boodschap voor het korte termijn geheugen. Dit wordt ‘coderen’ genoemd. Het zorgt ervoor dat er bijvoorbeeld niet alleen een geur wordt doorgegeven naar het korte termijn geheugen, maar dat je denkt: ‘Er staat een appeltaart in de oven’. 

Het korte termijn geheugen

Zoals de naam al verklapt, slaat het korte termijn geheugen informatie tijdelijk op. Denk bijvoorbeeld aan een telefoonnummer dat je hoort en vervolgens opschrijft. Dit geheugen, ook wel het werkgeheugen genoemd, bevindt zich in de hippocampus en is erg klein. Je kunt hierdoor ongeveer 7 dingen opslaan, waarna er iets moet worden ‘weggegooid’ als je iets nieuws wil onthouden. 

Het lange termijn geheugen 

De voorbeelden uit de introductie van dit artikel zijn allemaal voorbeelden van het lange termijn geheugen. Hier sla je bijvoorbeeld op hoe je moet autorijden, wat de route naar je werk is of wat de naam van je partner is. Deze informatie krijgt het lange termijn geheugen van het werkgeheugen en slaat dit op, zodat het later teruggehaald kan worden. 

In het lange termijn geheugen wordt de boodschap omgezet naar hun betekenis en verbonden met andere informatie met dezelfde betekenis. Dit is waarom je associaties maakt, en de geur van appeltaart je in één klap terugbrengt naar alle keren dat je oma appeltaart voor je bakte. 

Het lange termijn geheugen is als het ware een groot netwerk van onderling verbonden informatie. Hoe vaker de informatie terugkomt, hoe meer ‘wegen’ er ontstaan en hoe makkelijker het wordt om de informatie te herinneren. Andersom geldt hetzelfde: hoe minder de verbindingen in de hersenen gebruikt worden, hoe moeilijker het wordt om informatie op te halen. Uiteindelijk kunnen we de informatie daardoor niet meer ophalen. Oftewel: we zijn de informatie vergeten. 

Het lange termijn geheugen is ook nog eens onder te verdelen in 2 soorten, die op hun beurt weer zijn onder te verdelen:

• Het impliciet geheugen; waar informatie wordt opgeslagen over vaardigheden, zoals fietsen of lezen (dit wordt ook wel het procedureel geheugen genoemd). Maar ook de dingen die je zo vaak hebt gedaan dat het gewoontes zijn geworden.
• Het expliciet geheugen (ook wel declaratief geheugen genoemd); waar bewust informatie wordt opgeslagen. Dit kan ofwel kennis zoals jaartallen en Franse woordjes zijn (het semantisch geheugen) ofwel belevenissen (ook wel episodisch geheugen genoemd). In andere woorden: je herinneringen.

Beginnen alle vormen je al te duizelen? We waarschuwden al dat het geheugen complex is. Hoewel het interessant is om te weten hoe het werkt, is het nog veel belangrijker om te weten of, en hoe, je invloed uit kunt oefenen op de informatie die je opslaat. 

Het belang van een goed geheugen

Een goed geheugen helpt je namelijk niet alleen om de weg naar je werk uit je hoofd te leren, maar is ook essentieel om jezelf persoonlijk en professioneel te ontwikkelen. Zo helpt het je bij het leren van nieuwe informatie, die je sneller kunt opslaan en kunt ophalen op het moment dat je dit nodig hebt. Het helpt echter ook om te leren van het verleden, zodat je het in de toekomst beter kunt aanpakken. Beide aspecten kunnen een grote rol spelen in een succesvolle carrière en een leven dat voldoening geeft. 

Vergeetachtig zijn we allemaal weleens

Ben je de laatste tijd wat vergeetachtiger? Zeker bij wat oudere mensen is dit heel normaal. Maar ook vergeetachtigheid bij jongvolwassenen komt wel voor, vaak door oververmoeidheid en stress. Als je vergeetachtig en moe bent, verwerk je prikkels minder goed en heb je moeite om je te focussen. Het is logisch dat je informatie dan sneller vergeet.

Maak je dus geen zorgen als je af en toe je sleutels kwijt bent of de naam bent vergeten van de persoon die je net hebt ontmoet. Als je je toch zorgen maakt, kun je eens de geheugentest van Alzheimer Nederland doen.

Lees voordat je de korte termijn geheugen test doet, eerst eens het volledige artikel. Hierin delen we namelijk tips voor een gezonder brein en technieken om informatie beter te onthouden. De kans is groot dat je hierna niet snel een naam meer vergeet!

Hoe krijg je een beter geheugen? Het is niet wat je denkt

Hoe kun je je geheugen verbeteren? We beginnen meteen met het ontkrachten van een claim die veel breinspelletjes maken; deze trainen je geheugen namelijk niet. De wetenschap is het erover eens dat mentale oefeningen zoals sudoku’s, kruiswoordpuzzels en geheugentraining apps het geheugen niet kunnen verbeteren. Maar wat dan wel? Dat gaat vooral om het gezond houden van je brein.

Bewegen is niet alleen goed voor je lichaam, maar ook je hersenen

Dat komt omdat je brein neurotrofines afgeeft, zodra je begint te bewegen. Dit stofje draagt op verschillende manieren bij aan een gezond brein, maar zorgt er bovenal voor dat er nieuwe verbindingen tussen de hersencellen worden gemaakt, zodat ze beter met elkaar kunnen ‘communiceren’. 

Tijdens het bewegen worden je prefrontale cortex en je hippocampus extra geprikkeld. En inmiddels weet je hoe belangrijk deze gebieden zijn bij het opslaan en verwerken van nieuwe informatie. Lees hier meer over hoe bewegen je cognitieve functies kan verbeteren. 

Gezond eten betekent een gezond brein

Uit een langdurig onderzoek van het RIVM blijkt hoe belangrijk gezonde voeding is voor het geheugen. Het onderzoek toonde aan dat mensen die lange tijd een gezond dieet volgen, gemiddeld een beter geheugen hebben dan mensen die ongezonder eten. Een extra herinnering om voldoende groente en fruit te eten, te kiezen voor volkoren producten en te minderen met verzadigde vetten. 

Duik op tijd je bed in 

Een goede nachtrust maakt een groot verschil als het op je geheugen komt. Sterker nog: als je vandaag iets leert en vannacht veel en kwalitatief slaapt, is de kans groot dat je dit morgen goed herinnert. Het maakt daarbij niet uit of het een vaardigheid is, zoals gitaar spelen, of kennis, zoals die Franse woordjes.

Ook tijdens je slaap worden de verbindingen tussen je hersencellen namelijk versterkt, waardoor de communicatie tussen de cellen makkelijker en sneller wordt en jij de informatie de volgende ochtend weer makkelijker kunt ophalen.

Verminder stress: een slecht korte termijn geheugen oorzaak

De hippocampus is niet alleen verantwoordelijk voor het korte termijn geheugen, maar ook (mede)verantwoordelijk voor het verlagen van je cortisolgehalte, ook wel bekend als het stresshormoon. Wanneer je cortisolgehalte hoog blijft door aanhoudende stress, werkt dit deel van je brein in overdrive. De hippocampus is te vol en te druk bezig om nog nieuwe informatie te kunnen opslaan. Het resultaat: een slecht geheugen. 

Vergeetachtig en niet op woorden kunnen komen? Dan kan stress dus weleens de boosdoener zijn. Voor een beter geheugen zal je je stress moeten verminderen. Gelukkig helpen bovenstaande tips daar ook bij!

Benieuwd wat de invloed van stress op je brein is? In onze Tijdwinst Podcast bespreken we het antwoord op deze vraag uitgebreid. Wist je bijvoorbeeld dat langdurige stress je IQ met maar liefst 13 punten kan verlagen?

Geheugentechnieken: manieren om beter te onthouden

Je geheugen trainen kan niet, maar je kunt je brein wel een beetje helpen met verschillende geheugentechnieken. Het geheim van veel van deze trucjes? Dat is simpelweg aandacht.

1. Ezelsbruggetjes en acroniemen

Een geheugentechniek die je sowieso kent en waarschijnlijk vaak op de lagere school hebt gebruikt: het ezelsbruggetje. Of het nu gaat om een hulpmiddeltje bij de juiste grammatica (‘T Kofschip), het onthouden van de waddeneilanden (TVtas) of het de planeten in ons zonnestelsel (Mijn Vader At Meestal Jonge Spruitje Uit Nieuwe Potten), gebruik maken van Mnemotechniek (want zo heet het officieel) kan een simpele manier zijn om informatie op te slaan in je brein.

2. Geheugenpaleis (de loci-methode)

Dé techniek die bij veel ‘geheugenkampioenen’ op 1 staat is het geheugenpaleis, ook wel bekend als een ‘Roman Room’ of de loci-methode. Het is een uitermate geschikte manier om bijvoorbeeld een speech of een presentatie te onthouden. Hoe werkt het?

Het komt er in principe op neer dat je een plek, waarmee je zeer goed bekend bent (zoals het huis waar je vroeger woonde of het blokje om waar je altijd je hond uitlaat), associeert met de dingen die je wilt onthouden. Door deze dingen visueel voor te stellen op een plek waar je standaard al veel herinneringen aan hebt, onthoudt jij ze vervolgens veel makkelijker. Klinkt als een handige skill, toch? Björn legt ‘m je uit:

3. Chunking

Eigenlijk is chunking een soort ezelsbruggetje waarbij je grote stukken informatie bij elkaar plaatst zodat je ze niet stuk voor stuk hoeft te onthouden.

We kunnen immers maar 7 verschillende dingen onthouden in ons korte termijn geheugen. Aangezien ons brein houdt van patronen en connecties helpt het om te ‘chunken’.

Bijvoorbeeld:

• Het telefoonnummer ‘031-697263651’ is te lastig om per cijfer te onthouden. Door te ‘chunken’ wordt het: ‘031 – 697 – 263 – 651’.
• Moeite om dat boodschappenlijstje te onthouden? ‘Chunk’ het dan tot een groter geheel: appels, boter, eieren en bruine suiker onthoud je dan simpelweg als ‘appeltaart’.

4. Associeer

Of je nu een vreemde taal wil leren of het getal pi tot 50 decimalen achter de komma wil onthouden; veel informatie onthouden is lastig. Wanneer je het echter zo absurd of overdreven maakt, wordt het al iets makkelijker: je onthoudt namelijk veel eerder en sneller informatie zodra deze opvalt of afwijkt.

Je doet dit bijvoorbeeld door een klank te veranderen in een beeld. Paul stelt zich aan jou voor, hij maakt meteen een ijdele indruk op je. In plaats van het onthouden van de naam ‘Paul’, associeer je het met een beeld, bijvoorbeeld ‘pauw’. Nu zul je telkens als je Paul tegenkomt, denken aan een gigantische, gekleurde pauw; gegarandeerd dat je dat niet snel vergeet.

5. Schrijf

Aantekeningen maken van iets lijkt op de een of andere manier te helpen bij het onthouden ervan, toch? Dat kan helemaal kloppen; zodra je namelijk iets fysiek opschrijft, stimuleer jij het ‘reticulaire activeringssysteem’ (RAS).

‘RAS’ zorgt ervoor dat je hersenen niet alleen de informatie moeten verwerken maar ook actief fysiek moeite moeten doen om het te op te schrijven. Wil je dus écht zeker weten dat die nieuwe informatie blijft hangen, klap dan je laptop dicht en grijp een pen, pas dan slaat jouw geheugen de zaken echt goed op.

Wil je echt het onderste uit de kan halen, waarbij je zowel de informatie verwerkt, onthoudt en overzichtelijk maakt? Maak dan gebruik van mindmapping. Door eerst de informatie fysiek neer te pennen en vervolgen te verwerken in een mindmap geef jij je brein de allerbeste tools om de informatie te onthouden.

6. Herhaal

Kun jij je nog herinneren hoe je op de middelbare school uren studeerde voor een toets en een week later al niet meer wist waar het precies over ging? Dat is niet zo vreemd, want tenzij we niet actief eraan werken om informatie te onthouden, zijn we het binnen enkele dagen of weken kwijt.

Om dit te voorkomen zul je dus moeten herhalen, herhalen, herhalen, met de Ebbinghaus curve. Hoe vaker je informatie herhaalt, hoe meer associaties en verbindingen je hersenen immers zullen maken.

7. Deel

Daarnaast blijkt dat zodra jij jouw geleerde informatie onderwijst aan anderen, je deze zelf ook veel beter onthoudt. Dit zogenaamde ‘protégé effect’ werkt omdat, terwijl jij de ander iets uitlegt, jij je eigen kennis van dit onderwerp bijschaaft; je merkt op waar er gaten vallen en behandeld bepaald materiaal langer en zorgvuldiger. Hierdoor krijgt jouw geheugen een extra opfrisser en onthoud je het weer langer!

Snellezen voor een beter geheugen 

Onze laatste tip om informatie makkelijker te kunnen onthouden, is door snellezen onder de knie te krijgen. De kans is groot dat je snellezen niet meteen linkt aan een beter geheugen. Toch helpt sneller lezen (mits je het op de juiste manier aanpakt) hier zeker bij, omdat je met deze techniek snel de belangrijkste informatie uit een tekst kunt halen, zodat je niet alle details hoeft te onthouden.

Met onze 1-daagse cursus Snellezen leer je niet alleen minimaal twee keer sneller te lezen maar ook om efficiënter te leren. We vertellen meer over de verschillende geheugentechnieken die je kunnen helpen bij het onthouden van informatie. Snellezen is dus veel breder dan alleen maar snel lezen: het is een techniek om de informatie die je leest sneller in je op te nemen én terug te halen. 

Aan de slag om je geheugen te verbeteren

Na het lezen van dit artikel heb je alle informatie in huis voor een beter geheugen. Dat is dus niet het ‘trainen’ van je brein met breinbrekers, maar het gezond houden van je hersenen. Ook kun je je geheugen een handje helpen, door technieken aan te leren als chunking, herhaling en snellezen. Zo vergeet je niet snel meer de naam van de persoon die je net de hand hebt geschud of de belangrijke informatie uit het document dat je moest doorlezen. 

Je weet nu ook hoe je de informatie ook dit artikel beter kunt onthouden. Dus lees het gerust nog een keer, maak aantekeningen en probeer de werking van het geheugen eens aan iemand anders uit te leggen. Wedden dat je de informatie makkelijk kunt onthouden?

Lees verder

• Ik heb een fotografisch geheugen! — of toch niet? Doe deze test
• Verbeter je semantisch geheugen met 7 simpele tactieken
• Je brein trainen (voor een beter geheugen en meer energie)
• Creativiteit verbeteren (én gelijk jouw geheugen) werkt zo
• Geheugen trainen met breinspelletjes werkt niet. Doe liever dit (3 brein-tips)

Veelgestelde vragen over het geheugen

• Hoe werkt het geheugen precies?

  Het geheugen is een complex proces. Zo zijn er verschillende vormen die met elkaar samenwerken. Allereerst wordt informatie waargenomen door je zintuiglijke geheugen. Dit filtert welke informatie moet worden doorgegeven aan het kortetermijngeheugen. Hier kan je ongeveer 7 dingen opslaan. Ten slotte is er het langetermijngeheugen, waar je vaardigheden als autorijden en en feitjes zoals jaartallen mee onthoudt. 

• Wat zijn de verschillende soorten geheugen?

  Het zintuiglijke geheugen (ook wel het sensorische geheugen genoemd) registreert alles wat je ziet, voelt, hoort, proeft en ruikt. Belangrijke waarnemingen worden doorgegeven aan het kortetermijngeheugen, waar je ongeveer 7 dingen kunt onthouden. Het langetermijngeheugen is onderverdeeld in het impliciet geheugen (waar vaardigheden worden opgeslagen) en het impliciet geheugen (waar feitjes en herinneringen worden opgeslagen).

• Waarom vergeten we dingen?

  Ons geheugen bestaat uit een netwerk van onderling verbonden informatie. Om informatie uit ons geheugen te halen, moeten we ons als het ware een weg banen door dit netwerk. Als we deze weg vaak hebben afgelegd, en veel soortgelijke informatie hebben opgedaan, zal het makkelijk zijn de informatie op te halen. Wordt de weg niet meer afgelegd, dan zal het moeilijker worden, tot we uiteindelijk de informatie vergeten.

• Wat kan geheugenverlies veroorzaken?

  Vergeetachtigheid kan worden veroorzaakt door stress, spanning, vermoeidheid en somberheid. Bij ernstige geheugenproblemen zoals geheugenverlies is vaak een medische oorzaak aan te wijzen zoals de ziekte van Alzheimer, een beroerte of een hersenschudding. Ook ouderdom kan geheugenverlies veroorzaken. 

• Wat te doen aan slecht geheugen?

  Een gezonde levensstijl helpt je geheugen te verbeteren, maar je kunt jezelf ook trucjes aanleren om informatie beter te onthouden. Zo onthoud je dingen beter wanneer je ze opschrijft, veel herhaalt en aan anderen probeert te leren. 

• Wat zijn effectieve technieken om mijn geheugen te verbeteren?

  Het verbeteren van je geheugen doe je door je brein gezond te houden. Dit realiseer je onder andere met een goede nachtrust, voldoende beweging, een gezond dieet en zo min mogelijk stress. Je kunt ook geheugentechnieken gebruiken om je geheugen een handje te helpen, zoals ezelsbruggetjes of het geheugenpaleis.

• Hoe beïnvloeden slaap en voeding mijn geheugen?

  Slaap en gezonde voeding houden je brein gezond en dat heeft een positief effect op je geheugen. Tijdens je slaap worden de verbindingen tussen je hersencellen namelijk versterkt, waardoor de communicatie tussen de cellen makkelijker en sneller wordt en je informatie makkelijker kunt ophalen. Voeding met vetten en suikers veroorzaken ontstekingen van neuronen en remt de vorming van nieuwe neuronen. 

• Wat zijn de oorzaken van geheugenverlies?

  De oorzaak van geheugenverlies (retrograde amnesie of anterograde amnesie) is een beschadiging of ziekte van hersengebieden die betrokken zijn bij het geheugen. Dit kan bijvoorbeeld ontstaan door stress, alcohol, ouderdom, Alzheimer, lichamelijk letsel of een beroerte. 

• Kan je geheugen herstellen?

  Of je je geheugen kan herstellen, hangt af van de oorzaak van het geheugenverlies. Je kunt wel de aanmaak van nieuwe hersencellen stimuleren, door een gezond dieet en een gezonde levensstijl. Dit heeft meer effect dan breinspelletjes.

• Hoe kan ik mijn geheugen trainen en versterken?

  Je kunt je geheugen niet trainen met spelletjes en geheugentraining zoals sudoku’s. Je kunt het wel versterken door gezond te leven en zo je brein fit te houden. Ook kun je jezelf geheugentechnieken aanleren. Ten slotte kan het leren van een nieuwe taal of vaardigheid ook bijdragen, omdat er nieuwe verbindingen in de hersenen worden aangelegd, of bestaande verbindingen worden versterkt.

• Wat zijn de tekenen van een gezond geheugen versus tekenen van geheugenproblemen?

  Wanneer je informatie snel opneemt en vooral ook weer snel op kan halen, is dat een teken van een gezond geheugen. Als je moeite hebt met het onthouden van nieuwe informatie (zoals de namen van mensen die je net hebt ontmoet), of informatie moeilijker kunt ophalen (zoals niet op woorden kunnen komen), zijn dat tekenen van geheugenproblemen.

• Welke rol speelt stress in het functioneren van het geheugen?

  Als je korte termijn geheugen slecht is, speelt stress hierin waarschijnlijk een rol. Dat komt omdat het korte termijn geheugen zich in de hippocampus bevindt, hetzelfde gedeelte van de hersenen dat verantwoordelijk is voor het verlagen van het cortisolgehalte (je stresshormoon). Wanneer er sprake is van aanhoudende stress, heeft je hippocampus daarom andere prioriteiten dan het onthouden van nieuwe informatie.

• Zijn er specifieke voedingsmiddelen of supplementen die het geheugen ondersteunen?

  Van omega-3-vetzuren is aangetoond dat ze de hersenfunctie verbeteren. Je krijgt dit binnen door bijvoorbeeld walnoten, lijnzaad en vette vis (zoals zalm, haring of makreel). Wanneer je dit niet regelmatig eet, kan het nemen van omega-3-supplementen of visolie, er toch voor zorgen dat je van de effecten kunt profiteren.

Wie zijn wij? | Cursus Snellezen

Tijdwinst.com is een trainingsbureau dat zich specialiseert in slimmer (samen)werken. We bieden door het hele land diverse (online) trainingen aan, variërend van timemanagement, assertiviteit, gesprekstechnieken tot aan snellezen. Nieuwsgierig? Neem dan zeker eens een kijkje op onze website of blogs, en schrijf je in voor één van onze (digitale) trainingen.

1. 1-daagse training Time Management | Blog
2. 1-daagse training Assertiviteit | Blog
3. 1-daagse training Gesprekstechnieken | Blog
4. 1-daagse training Feedback Geven | Blog
5. 1-daagse training Snellezen, Mindmapping en Geheugentechnieken | Blog
6. 1-daagse training Effectief Thuiswerken voor Teams | Blog